- ‘Bu iktidar periyodunda yapılan beton hiçbir periyotta yapılmadı. ‘25 yılda 2.5 milyon konut yaptık diyorlar’ gerçek. Yeni imar alanları açılmış, birileri güçlü olmuş. Lüks siteler, fevkalade apartmanlar… Ancak riskli yapı stoku olduğu üzere duruyor.’
- ‘Marmara sarsıntısı ulusal güvenlik sorunu. Sermaye birikimi, endüstriyel tesisler burada. Ulusal seferberlik hali gerek. Vatandaşımız gereğini yapacak lakin devlet de önceliklerini değiştirecek. Beşli çeteye, yandaşa değil buraya kaynak ayıracak.’
- ‘Başkanımız, itfaiye çalışanımız başta olmak üzere, afette vazife yapacak, arama kurtarmada çalışacak işçimize ‘Daha inançlı konutlar inşa edebilir miyiz, araştırın’ diye misyon verdi. Buna çalışıyoruz. O ayakta kalacak ki onlar kurtaracak bizi.’
İstanbul Büyükşehir Belediyesi Genel Sekreter Yardımcısı Dr. Buğra Gökce Cumhuriyet’in sorularını yanıtladı.
- Önce zelzeleyle on binler hayatını yitirdi, sonra sel oldu tekrar canlar gitti. Yanlış nerede başlıyor?
Kentleşme konusunu yanlış yorumlayan bir sistem meselemiz var. Kuralları koymak manasında bir derdimiz yok, kural koyuyoruz fakat başımız ‘bunun gerisinden nasıl dolaşırız’ diye çalışıyor. Siyasetçinin de başı bunun üzerinden bir hasat yapmaya yöneliyor. Bürokrat da vatandaş ile siyasetçi ortasında buna nazaran biçimleniyor. Plansız gelişiyoruz, yasadışı yapılaşıyoruz. Sonra onu yasalaştırmak için imar afları çıkarıyoruz, bir rant sistemi kuruluyor.
- Rant nasıl paylaşılıyor?
Bizim dönüşüm diye anladığımız da gökten düşen üç elma. Birinci elma hak sahibinin başına, ikincisi kolaylaştıran kamu otoritesi kimse ona, üçüncüsü de müteahhidin başına düşsün. Burada iki büyük yanlış var. Birincisi, zenginleşme durumu kelam konusu olsun. Bu aslında sıhhatsiz bir yapı stoku. Barınma sorunu çözülmeli lakin bu sırada birilerini haksız kar ile zenginleşmemeli. İkincisi, bunu zenginleştirirken müteahhit de zenginleştirecek biçimde masamızın üzerinde koymayalım. Bir diğer değerli boyut da burada yaşayan yalnız hak sahipleri değil kiracılar da var. Kiracı yeniden barınma meselesini çözemiyor. Onu oradan kovuyorsunuz. Kim kazandı? Daha fazla inşaat yapılmasını sağlayan toprak sahibi ile müteahhit ittifakı kazandı. Kent, kent fakiri ve kiracı kaybetti.
“SİSTEM YASADIŞILIK ÜZERİNE KURULU”
Sistem bu türlü bir yasadışılık üzerine heyeti. Biri dere kenarına konut yapıyor. Dere kenarının müdafaa bandı var. İmara açılmamalı. Gecekondunun olduğu yeri boşaltmamız gerekirken, apartmanlar diktik. Tabiat kendine ilişkin olanı gelip alır. Bir de bodrum kat yapmışız, iskan etmişiz. Her türlü suistimal var.
“METROBÜS YOLU MÜDAHALE KAYNAĞI OLACAK”
Normalde kara yolları bandında bir yaklaşma arası olur. Anadolu yakasından gelip Avrupa’ya giden E5 yeni ismiyle D100 üzerinde Avcılar, Küçükçekmece çizgisinde buna sıfır binalar var. Buraya yapı yaklaşmamalı ancak imara açmışız. Sarsıntı anında bu binalar çökerse yol kapanacak ve bu bizim doğu batı istikametinde en değerli ulaşım aksımız. Uygun ki metrobüs yolumuz var, o binalar çökse de metrobüs yolunu kapatamıyor. Acil anda müdahalenin kaynağı olacak.
- Yolların sağlamlığının garantisi var mı?
Yaşadıklarımız hiçbir şeyin garantisi olmadığını gösterdi. Yeni binalar çöktü. Sağlam yapı iki faktör bir ortada olursa yapılır. Düzgün yer ve o yere uygun düzgün bina. Yerin güzel olduğu yerde makûs bina yaparsanız da çözer. Yerin makus olduğu yerde âlâ bina yaparsanız çökmez. Biz hem berbat tabanlı yerleri imara açmışız, hem de makûs bina yapmışız. Ayakta kalmıyor. Bizim kadim kültürümüzde dağın yamacına yerleşme vardır. Ovaya da yapılır lakin o vakit kazığı çakarsın yerdeki kayayı bulursun.
- O da maliyeti yükseltiyor…
Onu da müteahhit istemez, maliyet yükseltiyor. Daireyi daha değerliye satarsınız. Şu anlaşılabilir değil; Nurhak, Islahiye’de 20 bin 30 bin nüfuslu yerlerde neden 13 katlı binalar çöksün. Neden 13 katlı bina yapmışız.
- Yasalar kâfi mi ?
Bu iktidar devrinde tüm maddelerimiz değişti. Değişmeyen tek ömürüz İmar Kanunu. Bu yasa çok zayıf. Bu kadar kaçak yapının olduğu bir ülkede yıkım olduğunu duydunuz mu?
- Ceza kesiliyor lakin sonra af geliyor…
Belediye memuru ‘Ben cezayı keseyim, işimi yapayım, kendimi kurtarayım, aslında sana da af çıkar, sen de kendini kurtarırsın’ diyor. O denli bir nizam ki yapan da mutlu. Affeden de şad. İçinde oturan da mutlu. Anayasamıza imar affının yasak olduğuna dair karar girmesi lazım. Vatandaşlarımızın da imar affı üzerinden bir beklenti üzerine giremeyeceği bir taban oluşturulması gerek. 2000’lerin başında TCK’ya bir unsur eklendi, ‘imar kirliliğine neden olmak’. Kaçak yapıyı yapana, yaptırana, göz yumana mahpus cezası veriyor. Ancak bunu da tavsattık. ‘Elektriği, suyu bağlananlara uygulanmaz’ dedik ve o da kadük kaldı. Bundan ceza almış belediye lideri, meclis üyesi, bürokrat duydunuz mu? Unsur yürürlükte, süreç yok. Kanun koymayı yapıyoruz ancak uygulamıyoruz ve bunu öbür kılıflara sokuyoruz.
- Kentsel dönüşüm yasası pekala?
Kentsel dönüşüm kanunu üç kavram getiriyor. Riskli yapı, riskli alan ve rezerv alan. ‘Bina riskli ise en çok 90 gün içinde yıkarsın’ diyor. Yapısını yenileyeni, kamuya ödemesi gereken kimi vergi ve harçlardan muaf eder. Lisanslı kuruluşlara yetki veriliyor. Tek yapı için âlâ lakin kâfi değil. Tek yapıların tümü yolu, yeşil alanı, otoparkı olmadan yenilendiğinde o çevreyi sağlıklı bir hayat alanı haline getirmiyoruz lakin en azından çökmesinden kurtarıyoruz. Riskli alanda da bir hudut çiziyorsunuz. Dönüştürülmesine ait çerçeve tanım ediyorsunuz. Rezerv alan da bu riskli alanlar kendi bulunduğu yerde dönüşemiyorsa bunları rezerv alana taşıyalım ki bölgenin alıcısı olsun. Rezerv alan genelde kamunun olur. Toprağın maliyetinin çok yüksek olduğu İstanbul üzere kentlerde arsa maliyetini düşürmek için kamu elindeki bir alan imara açılır, bunun alıcısı olarak bunlar oraya taşınır, peyder pey rehabilite edilir, burası boşaltılır. Orası A açık yeşil olan olarak, B bir öteki bölgenin tekrar alıcısı olarak tariflenir. Bu sefer de bir diğer riskli alanı da oraya taşırsınız.
“ESKİ KODLARINA BİR AYDA DÖNDÜLER”
- Yeterince rezerv alanımız var mı?
Kağıt üzerinde bakarsanız zebil üzere var. Lakin rezerv alanı alıp bunları sağlıklı hale getirmek için mi uygulamışız yoksa yeni alanları imara açmak, sonra onları unutmak, kendi yazgısına mahkum bırakmak için mi? Etraf Bakanlığı 2019’dan bu yana İstanbul’un üçte birini rezerv alan ilan etti. Bu türlü bir durumda yetki bakanlığa geçiyor. Sarsıntı sonrası hariç, ben her gün bakanlığın onayladığı bir plana dava açılması oluru verdim, itiraz yazısı imzaladım. Zelzele sonrası durdu. Bir ay sonra Üsküdar ile eski kodlarına döndüler. Zelzelede toplanma alanını imara açan bir plan yaptılar, iki yandaş kafayı kurtarmak için, müdafaa konseyi kararları da olduğu halde. Bakanlık kendi koyduğu rezerv alanı gayesi dışında kullanıyor. Sıhhatsiz yapıyı yenilemek için taşımak hedefli kullanacağınız biçimde değerlendirmesi gerekirken sıhhatsiz yapı durmaya devam ediyor, herkes vefatla yüz yüze.
- Sizin işinizi hafifletecek bir iş yapılmamış mı öncesinde?
Biri şunun cevabını versin, bu iktidar periyodunda yapılan beton hiçbir iktidar periyodunda yapılmadı. İstanbul’a bakın Halkalı’dan sonrası yoktu. Buraları imara açtık. Lüks siteler, harikulade apartmanlar… Riskli yapı stoku olduğu üzere duruyor. 20-25 yılda 2.5 milyon konut yaptık diyorlar’ hakikat. Ancak mevtle yüz yüze olan riskli binalar olduğu üzere duruyor. Bunların yerine yapılmamış ki. 99 sarsıntısından sonra devlet milletlerarası kaynak kullanarak projeler yapmış. Fakat 6 Şubat sonrası 93 okulun tahliyesine karar verdik. Bu açıkça uzun yıllar ihmal edilmiş misyonun sözüdür. Dönüşüm Zeytinburnu ile başlıyor, lüks konutlar var, riskliler duruyor. Rapor yapmakta, memleketler arası kaynak bulmak da zahmetimiz yok. Aldığımız kaynakla yapmamız gereken işi yapmadığımızı kaynağı veren görmüş. Proje emeli dışında kullanılıyor diye Dünya Bankası kaynağı kesmiş.
- Belediye şu an ne yapıyor, kaynak nasıl bulunacak?
Avcılar ve Kartal’da 2’şer bin bina son 3-4 yılda yıkılıp yenilendi. İBB’nin İmar yönetmeliği mevcut mevzuatın kalıplarına sığmıyor. Yırtındık kira yardımı 4 bin 500 olsun diye. ‘Kiracıya bir seferlik taşınma yardımı ver’ diyor kanunda. Kiracının ‘çık’ dediğimizde gidecek yeri yok. Çıkmadığı için de sahibi yapısını yenileyemiyor. Çıkarmak için kira yardımı vermem lazım. Burası çürük fakat kiracı ‘Başka bir yerde oturamam, taban fiyatla çalışıyorum’ diyor. Ben ona takviye olacağıma golf alanına, toplanma alanına fon sağlıyorum. Kamu önceliklerini değiştirirse bu ülkenin kaynağı var. Biz kimden yanayız. En fakir, en vefatla iç içe beşerden mı yoksa kentsel dönüşümü rantsal dönüşüm haline getirmiş sermayeden mi? Ayrım bu kadar kolay. Sarsıntı olunca aldılar 4 bin 500 TL kararını. Kim haklıymış, bunun bu türlü olduğunu sarsıntı olunca mı görecektik.
“4.5 MİLYON KONUTUNDAN OLACAK”
Bu büyük bir ulusal seferberlik konusu. Tek başına bir belediyenin altından kalkması mümkün değil. İstanbul’da 90 bin yıkılacak yapı, 170 bin tane de orta hasar alacak yapı var. Bunlar orta iyimserlikte senaryolar. Çok vahim durumda sayıları katlayabiliriz. 4, 4.5 milyon insan konutundan olacak. Ölecek demiyorum fakat o meskene girilemeyecek. Bu sayıyı süratle indirmemiz lazım. Tümünü tıpkı anda yıkıp tekrar yapamayız. Aslında 25 yıldır yıkıp tekrar yapmak yerine yazgılarıyla baş başa bırakıp yeni imar alanları açılmış birileri varlıklı olmuş.
- İBB’ye müracaatlarda son durumu nedir?
150 bin bina. Her birinde en az 10 daire olduğunu düşünelim. En az 5 milyon insan ‘Evimizi denetim edin’ diye bize başvurdu.
- Ev sahiplerinin mağdur olacaklarına ait çekincesi var…
Biz belediye olarak rant tarafı değiliz. Binada sınıflama yapıyoruz. Ölmeyi mi bekleyelim, yoksa en hakikat usulle binamızı mı dönüştürelim. Bâtın kaygı şu; evvelden taban alanının tamamına binayı yapmış. Artık diyor ki yönetmelik, ‘Tabanı yüzde 40’a oturabilir’. Yakıp tekrar yaptığında bina küçülüyor. Müteahhide de hisse verilecek. Bu türlü olmaması için müteahhit para istiyor. Ya parayı vereceğim ya dairemi küçülteceğim. ‘İkisini de istemiyorum’ diyor. Biz diyoruz ki ‘Müsaade edin, metrekaresi düşmesin’. Şuna da külliyen karşıyız, buna bir kat daha ver, müteahhit hissesi da çıksın o denli dönüşsün. Esasen bu katları vere vere 7 metrelik yollarda 10 katlı apartmanlar olmuş.
- Her biçimde insanların cebinden para çıkması gerekecek…
Evinizde televizyonunuz var. 30 yıl kullandınız, eskidi gidip yenisini alıyorsunuz. ‘Devlet alsın’ diyor musunuz? Bulunduğu yerde, birebir nüfusla dönüşsün fakat müteahhit için cebinden çıkması gereken para varsa mesken sahibi de bundan fedakarlık etsin. Evvel can sonra mal, sonra hayat standardı. Vatandaşımız zelzele olunca ‘önce can’ diyor, zelzelenin sıcaklığı geçince ‘1 metrekare malımızın hesabını yapalım. Hayat standardında da hiç geriye gitmeyeyim’ diyor. Oraya ayıracağın bir para varsa bunu yapıp sağlıklı yapıya kavuşmak için azıcık ömür standardından ödün vereceksin. Devlet de bunu yapamayana düşük faizle uzun vadeyle kredi sağlamalı.
- Kaç bina denetlediniz?
Bir grubumuz günde üç bina inceliyor. 8-10 takım çalışıyor. Günde 30 bina inceliyor. Önümdeki haftadan itibaren sayımız çok artacak. Bunu 500 binaya çıkarmamız lazım. Hızlanacağız.
- Binaları incelediniz, sonuçları aldınız, somut ne yapılacak?
Hastaya analiz yaptırdığınızı düşünün. Bir reçete vereceğiz. Güçlendirilmesi gerekiyorsa ‘Şöyle yapılabilir’ diyoruz. Bir öbür bina güçlendirilemeyecek durumda ise yıkılıp yenisi yapılmalı diyoruz. İlacı kullanmak sizin sorumluluğunuz, benim de takip etmem gerekiyor. Şayet çok riskli ise ‘yık burayı’ diyeceğiz.
- Yıkmazsa bunun yaptırımı var mı?
Mevzuatımızda yok. Fakat biz birinci tespit ettiğimiz 318 bina için ilçe belediyelerimize ‘Bunları tahliye edin’ dedik. Mühletleri bitiyor. Bitince bu ay sonu itibariyle Avcılar’da, Kartal’da, Maltepe’de yıkımlara başlayacağız.
- Yıkım talepleri olmasa bile yıkılacak mı?
Karşı da çıksalar biz bunu resen yapacağız. Bu 318 bina E sınıfı bile değil. Bizim mevzuatımız ilçe belediyemizin bunu yıkmasını mümkün kılıyor. Fakat bizim tahlilimiz resmi olarak mevzuatta olmadığı için ‘Ben bunu dikkate almam, vatandaş kendisi numune alsın getirsin’ diyor. ‘Vatandaşla seçim öncesi karşı karşıya gelmem’ diye hala siyasi bir kıymetlendirme açısı var. Halbuki bu siyasetin çok üzerinde bir durum. Biz o insanların canını kurtarmakla görevliyiz
- Bakanlıkla koordineli çalışma imkanı olacak mı?
Birlikte çalışmak zorundayız. Bunun siyasi partisi yok. Zelzele olunca sel gelince parti mi bakıyor.
- ‘Seçim yaklaştı’ bakış açısı olduğunu söylediniz…
İmar yönetmeliğinde bir çok düzenleme var. Sarsıntı olmadan ‘Asma katları yasaklıyoruz, bodrum katı iki kattan sonra zarurî hale getiriyoruz’ deseydik siyaset sistemi bizi mahvederdi. ‘Siz bunları nasıl dersiniz, kime sordunuz, siyasi sonuçları olur, seçim kaybettirir’ diye hesap sorarlardı. Lakin iklim değişti. Bunları söylediğim için artık bana teşekkür ediyorlar. 37 bin küsür binaya yazı yazdık 16 Şubat günü. Biz 10 günde mi tespit ettik bu binaları. Hayır, biz esasen çalışıp duruyorduk, altında banka, fırın, market, galeri olanları.
- Kız Kulesi, Topkapı Sarayı, Dolmabahçe vaktinde imar yönetmeliği mi vardı, hala sağlam duruyorlar?
Ama bir ahlakı vardı. O kadar kıymetli ki. Yıkıma gidiyoruz, en son Kadıköy’de yıkıma gittiğimiz binada kolon çıkmadı.
- ‘Bu binada oturulur, düşünce yok’ dokümanında kimlerin imzası var?
Yapının özelliğine nazaran inşaat mühendisinden mimarına, makine mühendisinden elektrik mühendisine çok sayıda imza var. Şapkayı önümüze koyup, yer seçiminden planlamasına kadar düşünmemiz gerek. İmara açılmaması gereken bir tarım toprağı, alüvyonlu taban, dere yatağı. Burayı neden imara açtık, altına kim imza attı. Veya bunu açmadınız, meclise gönderdiniz, imar planlarını belediye meclis üyelerimiz ‘Burası bu türlü olmasın’ diye el kaldırarak değiştirebiliyor. Hangi yetkinlikle? Plancının 3 kat dediği yer belediye meclisinden 5 kat geçiyor. Nasıl, neye nazaran geçti? O üyelerin içinde o bölgede oturanı, kasabı, bakkalı, manavı diyor ki ‘Biz bunu anlatamayız, o bölgeye 5 katı verelim ki seçimde gidelim oy isteyelim’ diyor. O, 5 kat oy istediklerinin hepsi öldü artık işte.
- Beklenen Marmara sarsıntısı için öncesi kimi kamu kurumları taşınmalı mı?
Marmara bölgesinin sarsıntısı ulusal güvenlik sorunu. Sermaye birikimi burada, endüstriyel tesisler burada. Ülkenin can damarı. 99 sarsıntısından sonra bir planlama ofisi kuruluyor. Buranın merkezin dışına taşınması gerektiği söyleniyor. Bilecik İstanbul’un birtakım ilçelerini alsın diye tabir edilen yerlerden. ‘Bir kısmı Trakya’ya, bir kısmı Anadolu yakasına desantralize olsun, Ankara’ya kadar uzansın’ deniyor. Biz bu planı çöpe atmışız. ‘Kuzey ormanlarına kadar İstanbul’u büyütelim, hava limanını oraya açalım’ demişiz. Başkentteki kamu kuruluşlarını, banka merkezlerini İstanbul’a taşıyalım diye karar alınmış. Külliyen yanlış. Akılla, bilimle çelişen, İstanbul’a da Ankara’ya da Türkiye’ye de kötülük. Finans merkezinin İstanbul’da olmasının ne üzere bir zaruriliği var. Vakıf Bankı, Halk Bankasını, Ziraat Bankasını, Merkez Bankasını taşıyorsunuz. Akılla açıklanabilir bir şey değil. Kendi planınıza karşı çıkan işlerin tümünü siz yapıyorsunuz.
“BİZE YARDIMA KİM GELECEK?”
- Marmara sarsıntısı olduğunda Türkiye’yi bekleyen tehlike nedir?
Şu an akıl bile edemeyeceğimiz kadar çok büyük bir riskle karşı karşıyayız. Zelzele bölgesindeki en büyük lojistik güç, 1500 küsür iş manikası ve 6 bin küsür işçisiyle İBB’nin. Zelzelede bunların faaliyet gösteremediğini düşünün. Bize yardıma kim gelecek? Ordu bir ömür savaşa hazırlanır lakin tahminen hiç savaş çıkmaz. Fakat cephanesini hazır fiyat, askerini eğitir. Deposunu doldurur. Tıpkı TSK’nın savaşa hazırlandığı üzere ülkenin tüm kurumlarının muhtemel bir afete karşı hazırlıklı tutulması gerekir.
“İMAMOĞLU’NDAN AFET İÇİN ARAMA KURTARMA TALİMATI”
- Afet bölgesinde müdahale edecek işçi ömrünü yitirdi. Sizin çalışanınızın kaldığı meskenler ne durumda?
Hızla rehabilite etmeye çalışıyoruz. Liderimiz, itfaiye işçimiz başta olmak üzere, bu işte misyon yapacak, arama kurtarmada çalışacak çalışanımız için ‘Daha inançlı konutlar inşa edebilir miyiz, araştırın’ diye bir vazife verdi. Buna çalışıyoruz. Onlar ayakta kalacak ki bizi kurtaracak.
- Her şey dört dörtlük gitti, kaynak, finansman, uyum… Vatandaşın yastığa başını rahat koyabilmesi için kaç yıl gerek?
Çok kolay hesaplanabilir bir şey değil. Lakin ülkenin 3-5 yılda toparlanabilir bir durumu yok. 99 zelzelesinin tesirlerini attığımızı, düşünmüyoruz değil mi, bir o kadar daha uğraşacağız. Bu bir ulusal seferberlik hali. Vatandaşımızın da üzerine düşünler var. Kaynak ayırmasını gerektiğinde ayıracak lakin devlet de önceliklerini değiştirecek. Beşli çeteye yandaşa değil buraya kaynak ayıracak.
- Deprem sonrası Kanal İstanbul’da durum nedir?
Bakan diyor ya ‘1.5 milyon nüfus taşıyacağız’. Avrupa yakasında Kanal İstanbul’u, Anadolu yakasında Pendik’i söylüyor. Rezerv alan ilan ettikleri yerler. Kanal İstanbul’un art taraflarını TOKİ’nin orta gelirlinin konut elde etme projesiyle münhasır ettiler, artık de depremzedelere münhasır edelim diyorlar. Yani temelinde ‘Siz geldiğinizde Kanal İstanbul’u uygulamak zorunda kalın, bunu depremzedeye verdik, bunu TOKİ’de kredili konuta girene verdik, nasıl geri döndüreceksin milyonlarca insanın ödediği parayı geri mi vereceksin de vazgeçirteceksin, bunları siz gelince yapacaksınız’ diyorlar. Payanda yaptılar o işi.
- Yapmak zorunda mı kalınacak yani?
Ona payanda yapıyorlar. ‘Önü Katarlılara verdik art tarafını da fakirlere dağıtıyoruz. Böylelikle oraları imara açın’ Devalar bulunur, değiştirilir, altından kalkılır. Bu insanların tek yapı ölçeğinde dönüşebileceği devalar var.
DR. BUĞRA GÖKCE KİMDİR?
1974’te Ankara’da doğdu. Gazi Üniversitesi Kent ve Bölge Planlama Bölümü’nü bitirdi. TMMOB Kent Plancıları Odasında genel başkanlık yaptı. ODTÜ Kent Planlama Anabilim Dalı’ndan doktora derecesi aldı. 2009’da Çankaya Belediyesi’nde vazifeye başladı. 2014’te İzmir Büyükşehir Belediyesi’nde fen işleri daire lideri oldu. 2017’de genel sekreterlik misyonuna getirildi. Gökce İBB Genel Sekreter yardımcılığı misyonunu yürütüyor.
Fotoğraflar: Vedat Arık
