2 bin yıl önceki Manisa depremi ’12 antik kenti’ yok etti

Yunusemre ‘de bulunan Aigai Antik Kenti, 2004 yılından bu yana devam eden kazılarla binlerce yıllık geçmişe ışık tutmaya devam ediyor. 2 bin 800 yıl evvel kurulan kent, bünyesinde pek çok anıyı da barındırıyor.

12 ANTİK KENTİN YIKIMINA NEDEN OLDU

Kentte yapılan hafriyatlarda Manisa ve etraf vilayetlerin depremselliği açısından da çok kıymetli izler ve yazıtlara rastlanıldı.

Milattan sonra 17 yılında meydana gelen ve 12 antik kentin yıkımına neden olan büyük sarsıntının izleri Aigai Antik Kenti’nde bulundu.

Batı Anadolu tarihi açısından çok kıymetli olan ve hem Latince hem de eski Yunanca yazılan yazıt ile milattan sonra 17 yılında yaşanan sarsıntı sonrası yıkılan 12 kentin Roma İmparatoru Tiberius’un da dayanaklarıyla tekrar ayağa kaldırıldığı öğrenildi. İzmir’in Aliağa ilçesinde yer alan Kyme Antik Kenti’nden Alaşehir’deki Philadelphia ve Salihli’deki Sardeis’e kadar pek çok büyük kent devletini enkaza çeviren sarsıntı sonrası Roma İmparatorluğu tarafından senatörler gönderilmiş, Sardeis’e 10 yıllık öbür kent devletlerine ise 5’er yıllık vergi muafiyeti uygulanmış.

Öte yandan, 17 yılında meydana gelen büyük zelzeleyle ilgili ayrıntılar devrin antik müellifleri tarafından da kaleme alınmış. Antik müelliflerden Yaşlı Plinius, sarsıntısı, ’insanoğlunun gördüğü en büyük deprem’ olarak nitelendirirken, insanların ovalara gerçek kaçtığını ve ovaların yarılarak insanların da yarıklara düştüğünden bahsettiği öğrenildi.

“BATI ANADOLU TARİHİ AÇISINDAN ÇOK KIYMETLİ BİR OLAY”

Depremin Batı Anadolu tarihi açısından çok büyük bir olay olduğunu söyleyen Aigai Hafriyatı Lideri Prof. Dr. Yusuf Sezgin, “Aigai Antik Kenti’nde hafriyatlar 2004 yılından beri devam ediyor. Kentin geçmişi milattan evvel 8. yüzyıla kadar dayanıyor. Yani kent günümüzden 2 bin 800 yıl evvel kurulmuş. 2004 yılında biz kazılara başladığımızda birinci maksadımız insanların kenti rahat gezmelerini sağlamak gayesiyle antik yolları açığa çıkarmaktı. 2006 yılında kentin değerli giriş kapılarından bir adedinde hafriyat yaparken yazıtlı mimari bloklarla karşılaştık. Modüller halindeydi bu yazıt. Hem Latince hem de eski Yunanca bir yazıttı. Tabi yazıtın birinci başta ne olduğunu tam anlayamadık. Lakin devamını da bulduk. Yazıtın ne olduğunu şu an anlamış durumdayız. Aslında Batı Anadolu tarihi açısından çok kıymetli bir olayı anlatıyor bu yazıt” dedi.

“OVALAR YARILIYOR, BEŞERLER YARIKLARIN İÇİNE DÜŞÜYOR”

Dağlarda kurulan antik kentin insanları sarsıntı sırasında ovalara kaçtığını ve ovaların yarılarak insanları yuttuğuna dair yazıtlara rastladıklarını söyleyen Prof. Dr. Sezgin, şöyle konuştu:

• “Milattan sonra 17 yılında çok büyük bir zelzele oluyor Batı Anadolu’da. Zelzelenin boyutu o kadar büyük ki o devirde yaşayan antik müelliflerin büyük bir kısmı bunun ’Batı Anadolu’nun başına gelmiş en büyük felaket’ olduğunu söylüyorlar. Yalnızca tek bir müellif değil farklı farklı antik müellifler anlatıyor. Çok ünlü bir Romalı müellif olan Yaşlı Plinius, 17 yılında gerçekleşen bu sarsıntısı ’İnsanoğlunun gördüğü en büyük sarsıntı. İnsanoğlunun yaşadığı en büyük felaket’ diye anlatıyor. Bu sarsıntı sırasında bilhassa Tacitus isimli bir antik muharrir sarsıntının ayrıntılarını bize anlatıyor.
• Detaylarda şu halde; ’12 tane kent yıkıldı’ diyor. Bu kentleri sayıyor. Ege Denizi kıyısından Kyme’den, bugünkü Aliağa’dan başlıyor, Alaşehir yani Philadelphia’ya kadar kuş uçumu 150 kilometre boyunca 12 kent yıkılıyor. Bu kentlerin 9 tanesi Manisa’da. Antik kentlerin isimleri tek tek sayılıyor. 3 tanesi bugün Manisa vilayet sonları dışında fakat birebir çizgi üzerindeki kentler yıkılıyor. Bilhassa Tacitus bu zelzelenin büyüklüğünü Magnesia’da yani Manisa’da ’İnsanlar ovalara yanlışsız kaçıyorlar ovalar yarılıyor, beşerler yarıkların içine düşüyor’ halinde anlatıyor. Biraz abartılı bir sözmüş üzere geliyor lakin bilhassa son periyotta Kahramanmaraş zelzeleleri bize gösterdi ki nitekim ovalarda çok büyük yarıklar oluşabiliyor.”

“EN BÜYÜK YIKIMIN İKİ ANTİK KETTE OLDUĞUNU SÖYLÜYOR”

Yazıtlarda ön plana çıkan ayrıntıları paylaşan Prof. Dr. Sezgin, “Dikkat edilmesi gereken husus da şu; bütün antik müellifler bilhassa en büyük yıkımın iki antik kette olduğunu söylüyor. Bir tanesi Sardeis yani bugünkü Salihli, bir oburu de Magnesia Spilos yani Spil Dağı üstündeki Manisa. Bu demek oluyor ki yakınlarda bir fay çizgisi olması lazım. Yani sarsıntının merkez üssü Manisa yakınlarında olmalı. Bu yıkımdan o anlaşılıyor. Hatta yıkımın boyutları o kadar büyüktü ki İmparator Tiberius, çok önemli yardımlar yapıyor bu kentlere ve vergiden de muaf tutuyor. Bütün kentleri vergiden 5 yıl muaf tutuyor, Sardeis’i 10 yıl muaf tutuyor. O kadar büyük bir yıkım olmuş. Tiberius’un cömert yardımlarıyla bu kentler ayağa kaldırılıyor” dedi.

KENTLER ROMA İMPARATORUNA ŞÜKRANLARINI SUNMUŞ

Yaşanan zelzelenin akabinde yıkılan ve yine ayağa kaldırılan 12 antik kent Roma’ya giderek devrin Roma İmparatoru Tiberius için bronz heykel yaptırarak şükranlarını sunduklarını söyleyen Sezgin, “Bu büyük yardımların akabinde bu 12 kent kendi ortalarında toplanıyorlar. Oylama yapıyorlar ’şükranımızı nasıl söz edelim imparatora’ diye. Roma’ya giderek büyük bir anıt inşa ettiriyorlar. İmparatorun büyük bir bronz heykelini yaptırıyorlar. Bu 12 kent ve bunlara sonradan eklenen 2 kent ile birlikte toplam 14 kent var. Bu iki kent muhtemelen milattan sonra 23 yılındaki zelzelede hasar görmüş. 14 kent imparatora büyük bir anıtsal bronz heykel yaptırıyorlar. Heykelin düsturunun üstünde antik kentler insan formunda tasvir edilmiş. Her bir kent tasvirinin altında kentin ismi yazıyor. Mesela burada Aigai elinde yunus tutan bir bayan olarak betimlenmiş. Aigai, Kyme, Philadelphia üzere kentler simgeleştirilmiş bir halde karşımıza çıkıyorlar” diye konuştu.

“HEPSİ KAYALIK ALANLARDA DAĞLIK KURULMUŞ KENTLER”

Yıkılan kentlerin dağlık alanlara kurulduğuna dikkat çeken Prof. Dr. Sezgin, zelzelenin 7’nin üzerinde bir büyüklüğü olduğunu iddia ettiklerini belirterek “Bizim gözümüzden kaçırmamamız gereken nokta sarsıntının merkezinin Manisa yakınlarında olması. İkincisi bu yıkılan kentlerin neredeyse hepsi kayalık ve dağlık alanlarda kurulmuş kentler. Buradaki binalar taş binalar. Bunlar yıkıldığına nazaran en az 7 ve üstü bir zelzele olması gerektiğine inanıyorum. O denli 7’nin altında bir zelzele böylesi sağlam kentleri yıkamaz. O açıdan hazırlıklı ve dikkatli olmamız gerekiyor. Elbette sarsıntı tarihini bilmek çok değerli bir şey. Buna hazırlıklı olmamız gerekiyor” dedi.

“DEPREMİN BÜYÜKLÜĞÜNÜ VE FELAKETİNİ TOPLUM HER VAKİT HATIRLIYOR”

• “Bu 17 yılındaki zelzele sahiden de büyük bir felaket olmuş anlaşıldığı kadarıyla. Roma İmparatoru Tiberius bu bahislerde çok yardımcı biri olarak bilinmez ancak tekrar de durumu inceletmek için elçiler gönderiyor. Senato üyeleri gelip buralarda inceleme yapıyorlar ve bakıyorlar ki büyük bir felaket. Büyük yardımlar sonrası hasar gören kentler yine kuruluyor.
• Bizim 2006 yılında bulduğumuz bu yazıt kesimleri aslında kentlerin yine kurulduktan sonra o sarsıntısı unutmamak için hazırlanmış yazıtlar. İkincisi de İmparator’a şükranlarını iletiyorlar. Kentlerin tekrar ayağa kaldırılması büyük bir yardım fakat bir yandan da sarsıntının toplum hafızasındaki yeri açısından da çok kıymetli. 17 yılında bir zelzele olmuş, kent tekrar imar edilmiş. Ortadan 100 yıl geçiyor. Beşerler Agora’da yani kent meydanında dolaşırken bu yazıtları görüyorlar. Bu zelzelenin büyüklüğünü ve felaketini toplum her vakit hatırlıyor.
• Onun için bunların toplum hafızasında çok uygun bir yer etmesi gerekiyor. Bence birebir şey bizim toplumumuz için de geçerli. Tabi ki sarsıntının izlerini sileceğiz, yaraları da saracağız. Lakin zelzelenin orada olduğunu unutmayacağız. Tahminen de bunu simgeleştirmek lazım. Anıtlarla yapılarla, tahminen de yıkılmış olan binaların bir kısmını yerinde bırakarak nasıl bir felaket olduğunu göstermek lazım.”